اهمیت فناوری اطلاعات در هزاره سوم

فناوری اطلاعات که در مواردی به فناوری اطلاعات و ارتباطات تعبیر می شود عبارتست از ترکیبی از فناوری انفورماتیک با دیگر فناوریهای مرتبط مخصوصا فناوری ارتباطات است. فناوری اطلاعات موجب توانمندی جوامع، سازمانها و افراد می شود.
انفورماتیک علمی است که با طراحی، درک، تشخیص، کاربرد و نگهداری سیستم های پردازش اطلاعات شامل سخت افزار، نرم افزار، جنبه های انسانی و کاربردهای بازرگانی، صنعتی، دولتی و سیاسی آنها ارتباط دارد. و همین برداشت است که گاهی فناوری اطلاعات را دستاوردها و کاربردهای فناوری انفورماتیک تعریف می نمایند.

فناوری اطلاعات و سازمان های نوین
فناوری اطلاعات برای سازمانهای امروزی امری حیاتی است. این فناوری در یک بخشهای عملکردی (وظیفه ای) سازمان ها به کار گرفته می شود. مثلا در بخش منابع انسانی این سیستم برای پیش بینی منابع انسانی مورد نیاز، ارزیابی عملکرد کارکنان، تعیین نیازهای آموزشی، نگهداری سوابق کارکنان و … استفاده می شود.

ارزیابی سرمایه گذاری در فناوری اطلاعات
کشورها، سازمانها و افراد به طور معمول بخشی از سرمایه خود را در فناوری اطلاعات سرمایه گذاری می نمایند. روند سرمایه گذاری ها طی دو دهه اخیر شدت یافته و این خود نگرانی هایی را برای سرمایه گذاران به وجود آورده است. اینکه آیا این سرمایه گذاری ها توانسته منابع لازم را به ارمغان آورد؟ آیا استفاده از فناوری اطلاعات به کسب برتری و در حد اعلای آن برتری رقابتی برای جامعه، سازمان یا فرد شده است؟
از نظر سازمان‌ها هر گونه سرمایه گذاری باید مورد ارزیابی قرار گرفته و نتایج و اثرات آن بر سازمان بررسی شود. ارزیابی سرمایه گذاری ها بستگی به ماهیت آنها متفاوت است لذا برخی از سرمایه گذاری ها مانند خرید زمین، ساختمان و … بسیار ساده است زیرا در یک مقطع زمانی می توان ارزش آن را سنجید و نسبت به سرمایه گذاری انجام شده منافع آن را به دست آورد. سرمایه گذاری ها در برخی از زمینه ها مانند آموزش، تحقیق و توسعه و از جمله فناوری اطلاعات از پیچیدگی خاصی برخوردار است زیرا نتایج و دستاوردهای آنها بلندمدت و در بسیاری موارد مستقیم و قابل سنجش نمی باشد لذا روشهای ارزیابی معمول از اعتبار و دقت لازم برخوردار نیست.
برخی از روش های ارزیابی مانند ارزش فعلی خاص (NPV=Net Present Value)، دوره بازپرداخت (PP=Payment Period) و برگشت سرمایه (ROI=Return on Investment) در مورد فناوری اطلاعات کمتر نشان دهنده تاثیرات و نتایج حاصل از بکارگیری فناوری اطلاعات است. به همین دلیل پاره ای از سازمان ها از سرمایه گذاری خود در فناوری اطلاعات راضی نیستند. این نارضایتی ها تا اندازه ای مربوط به درک محدود درباره تعریف و اندازه گیری فناوری اطلاعات است.

سرمایه گذاری در فناوری اطلاعات از خصوصیات خاصی مانند وجود ریسک بالا، دوره بازگشت بلندمدت سرمایه، افزایش هزینه ها (ملموس و ناملموس) و ناملموس بودن منافع برخوردار است. منافع حاصل از فناوری اطلاعات را در دو دسته می توان تقسیم کرد:
•    منافع ملموس: منافعی که به راحتی قابل اندازه گیری و قابل سنجش است و عمدتا ماهیتی کلی دارند.
•    منافع غیرملموس: منافعی که ماهیتی کیفی داشته و بلندمدت و به راحتی قابل اندازه‌گیری نیست.

مانند سرمایه گذاری در اتوماسیون اداری و یا یک سیستم حضور و غیاب که نتایج آن یعنی کاهش فضا نیروی انسانی و یا سرعت در تبادل اطلاعات قابل لمس و اندازه‌گیری است لیکن منافع مانند رضایت کارکنان، ارباب رجوع، کیفیت خدمات و اعتبار سازمانی به راحتی قابل سنجش نمی باشند. مثلا استفاده از یک سیستم پشتیبانی تصمیم و یا سیستم داشبورد برای کمک به تصمیمات مدیران اگرچه در ظاهر مورد تایید کاربران قرار می گیرند لیکن نتایج و تاثیرات آن عمدتا ناملموس می باشند و تعیین شاخص برای سنجش تاثیرات آنها عمدتا کیفی می باشد. در ادبیات رقابتی زمانی که بحث در مورد برتری رقابتی می شود، نقش فناوری اطلاعات به شدت تاکید می شود. برتری رقابتی حاصل از بکارگیری فناوری اطلاعات می تواند معیاری برای سنجش سرمایه گذاری ها به این بخش باشد. ابزاری معتبر برای درک نقش فناوری اطلاعات در ایجاد برتری رقابتی می تواند مدلهای رقابتی پورتر باشد؛ مدل زنجیره ارزشی و مدل پنج نیروی رقابتی در زنجیره ارزشی نقش فناوری اطلاعات در هر یک از فعالیت های اولیه و پشتیبانی می تواند از نظر ایجاد برتری رقابتی و منافع ملموس و غیرملموس تحلیل شود و همچنین در مدل پنج نیرو تاثیر فناوری اطلاعات در اهداف سازمان در کسب برتری رقابتی از طبقه های قدرت چانه زنی و تهدید و رقابت مورد بررسی قرار می گیرند.

رویکرد دیگر در ارزیابی رویکرد اقتصاد اطلاعات است. از این رویکرد برای سنجش هزینه های انجام شده در فناوری و منافع حاصل از آن (ملموس و غیرملموس) استفاده می شود. هزینه های سرمایه گذاری و بکارگیری سیستم و منافع حاصل از سیستم ها در مواردی چون افزایش قدرت رقابت، کیفیت خدمات، ارتقاء رضایت مشتریان و …